Oorzaken
Voordat ik het over de Eerste Wereldoorlog ga hebben, is het belangrijk om te weten waarom de oorlog was begonnen. Er zijn meerdere oorzaken hiervoor en hieronder staan een paar oorzaken:
- In 1870-1871 was de Frans-Pruisische oorlog. In deze oorlog werd Frankrijk heel erg vernederd en sindsdien wilden de Fransen wraak nemen op Pruisen/Duitsland.
- Omdat Frankrijk de Frans-Pruisische oorlog had verloren moest Frankrijk de provincie Elzas-Lotharingen aan Duitsland afstaan, en daarom Frankrijk wilde die provincie terug.
- Duitsland en Rusland wilden allebei meer macht hebben, maar ze vreesden elkaar. Zo liepen de spanningen steeds hoger op.
- De Duitsers wilden ‘een plekje onder de zon’ hebben (oftewel meer koloniën stichten). Dat was een bedreiging voor Engeland. Hierdoor liepen de spanningen nog hoger op.
- De Duitse marine werd steeds groter. Dit was bedreiging voor Engeland.
- Omdat de Europese landen oorlog vreesden, maakten de landen bondgenootschappen waardoor de spanningen nog verder opliepen. Het begon met de Driekeizersbond tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Rusland (destijds had Rusland een tsaar en een tsaar is een soort keizer). Later veranderde de bondgenootschappen waardoor de Triple Alliantie tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië ontstond en de Triple Entente tussen het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Rusland ontstond. Duitsland had ook een bondgenootschappen met het Ottomaanse Rijk en Bulgarije. En Italië stapte tekende voor de Eerste Wereldoorlog in het geheim een verdrag met Frankrijk en sloot zich tijdens de Eerste Wereldoorlog bij de geallieerden aan.
- Door de wapenwetloop liepen de spanningen nog hoger op.
- Op 28 juni 1914 werden Frans Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, en zijn vrouw vermoord. Dit was de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog.
Het begin van de oorlog
Oostenrijk-Hongarije gaf Servië de schuld van de moord op Frans Ferdinand, want de moord was gepleegd door Gavrilo Princip, een lid van de Servische nationalistische beweging ‘Zwarte Hand’. Oostenrijk-Hongarije stuurde Servië een ultimatum van 48 uur, het zogeheten Juli-ultimatum, van tien punten. Servië accepteerde alle punten behalve het zesde punt. Daarom verklaarde Oostenrijk-Hongarije op 28 juli 1914 de oorlog aan Servië.
Toen Oostenrijk-Hongarije Servië binnenviel, kwamen de Russen in actie want Servië had een verdrag met Rusland. En Rusland was een bondgenoot van Frankrijk en Groot-Brittanië, en Oostenrijk-Hongarije was een bondgenoot van o.a. Duitsland. En zo verspreide de oorlog zich in een mum van tijd over Europa en de hele wereld. Overigens waren de Verenigde Staten tot 1917 neutraal.
Schlieffenplan
Duitsland wist dat ze tussen Frankrijk en Rusland inlagen, dat ze een oorlog met twee fronten nooit konden winnen en dat Rusland 42 dagen nodig zal hebben om te mobiliseren. Daarom maakte ze het Schlieffenplan. Dit plan hield in dat Duitsland de oorlog zal verklaren met Frankrijk, vervolgens zal Rusland de oorlog verklaren aan Duitsland (want Frankrijk en Rusland waren bondgenoten) en de Russische troepen mobiliseren. In die 42 dagen die de Russen nodig hadden om hun troepen te mobiliseren, moeten de Duitsers dan heel Frankrijk veroveren en daarna (als de Russische troepen zijn gemobiliseerd), hoeven de Duitsers alleen nog maar tegen de Russen te vechten op één front.
Toen Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië verklaarde, begon Rusland zijn troepen te mobiliseren. Dus de 42 dagen die de Duitsers hadden om Frankrijk te veroveren waren begonnen. Uiteindelijk verklaarde Duitsland op 1 augustus 1914 de oorlog aan Rusland en twee dagen later verklaarde Duitsland de oorlog aan Frankrijk. En op 4 augustus trok Duitsland België binnen om vanaf België Frankrijk aan te vallen. België was eigenlijk neutraal, maar Duitsland wilde vrije toegang door België om Frankrijk aan te vallen. Maar België weigerde om die vrije toegang aan Duitsland te verlenen.
Mars naar Parijs
In 1914 dachten de Duitsers dat ze de oorlog makkelijk zouden winnen. De Duitsers zeiden dat ze een ‘retourtje naar Parijs’ gingen maken. Ze dachten namelijk dat ze Parijs/Frankrijk gemakkelijk zouden veroveren en voor de winter weer terug zouden zijn. Ook de Fransen dachten dat de oorlog snel af gelopen zal zijn. Maar dat was echter niet zo.
Toen het Duitse leger door België naar Parijs oprukte, bleken de Belgen sterker te zijn dan de Duitsers dachten. De Belgen werkte de Duitsers erg tegen door bijvoorbeeld spoorwegen en bruggen op te blazen. Daarnaast verklaarde Engeland de oorlog aan Duitsland omdat Duitsland het neutrale België was binnengevallen. Maar ondanks alles kwamen de Duitsers in september 1914 toch gevaarlijk dichtbij Parijs. Uiteindelijk wisten de Fransen de Duitse opmars toch te stoppen. Hiervoor gebruikten de Fransen taxi's uit Parijs om hun mannen naar het front te vervoeren. De Eerste Slag bij de Marne was gewonnen door de Fransen. Maar de Fransen konden de Duitsers geen beslissende nederlaag bezorgen. En de Duitse troepen slaagden erin om zichzelf in te graven. Zo begon de loopgravenoorlog.
Loopgraven
Omdat de Duitsers de Eerste Slag bij de Marne niet gewonnen hadden, liep de oorlog vast. Ze wisten dat ze geen snelle overwinning meer zouden kunnen halen en een tweefrontenoorlog moesten vechten waarin ze hun mankracht en wapens over twee fronten moesten verdelen. De oorlog ontwikkelde zich in oktober 1914 van een bewegingsoorlog in een loopgravenoorlog waarin zich hele stelsel van loopgraven aan beide kanten van niemandsland bevonden. Het gehele front tussen Duitsland en Frankrijk bestond uit een meer dan 700 km lang loopgravenstelsel. Er zijn een paar grote veldslagen geweest maar meestal werd er met zo'n veldslag niet veel terein verovert. De linies zijn gedurende de hele oorlog slechts een paar kilometer verschoven.
De oorlog op zee
Duitsland kreeg een steeds grotere en machtigere marine. Dit was een bedreiging voor Engeland waardoor de spanning tussen Duitsland en Engeland steeds hoger opliepen. Maar toen de Eerste Wereldoorlog uiteindelijk was begonnen, werd de Duitse marine bijna niet gebruikt. Gedurende de hele oorlog was er namelijk maar één zeeslag. Dat was in 1916 bij Jutland (voor Denemarken). Maar de Duitsers gebuikten wel hun U-boten (duikboten). De Duitsers verklaarden de 'onbeperkte duikbootroorlog'. Dat betekende dat ze alle schepen die ze tegen kwamen zouden aanvallen. Ook het passagiersschip de 'Lusitania' werd aangevallen. Dit schip bevatte meer dan 1000 man waaronder 128 Amerikanen. Daarom stopte Duitsland met de 'onbeperkte Duikbootoorlog'.
de Verenigde Staten
De Verenigde Staten waren vanaf het begin van de oorlog neutraal. In 1916 werd president Woodrow Wilson herkozen onder het motto 'He kept us out of the war'. Maar uiteindelijk namen de VS toch deel aan de oorlog. Ze kozen de kant van de geallieerden. De deelname van de VS aan de oorlog had verschillende oorzaken, zoals het feit dat de Duitsers de 'Lusitania' hadden laten zinken. De aanleiding voor de oorlog was het Zimmermann-telegram. Klik hier voor meer informatie over het Zimmermanntelegram.
Rusland
Rusland werd al eeuwen bestuurd door tsaren (een soort keizers), maar in 1917 kwam daar een verandering aan. Al sinds ‘bloedige zondag’ in 1905 kreeg tsaar Nicolaas II steeds meer afzien en er kwamen steeds meer stakingen in Rusland. Nadat er vrijheid van meningsuiting in Rusland werd ingevoerd en er een parlement - de Doema - kwam, keerde de rust weer terug in Rusland. Maar eigenlijk stelde de Doema helemaal niets voor, aangezien het nauwelijks wat te zeggen had.
In de Eerste Wereldoorlog werd duidelijk hoe zwak was. Overal was een tekort aan, ook wapens: soldaten moesten soms wachten tot hun kameraad was doodgeschoten, zodat ze zijn wapen konden overnemen. Daarnaast was er veel te weinig eten. Daarom braken er in februari 1917 forse demonstraties uit (dit was de februarirevolutie) en het leger dat werd gestuurd om de demonstraties te stoppen, sloten zich bij de menigte aan. Nicolaas II moest toen wel aftreden, en werd onder huisarrest geplaatst. Uiteindelijk werden hij, zijn vrouw en kinderen in 1918 vermoord. Zo kwam er een einde aan huis Romanov, dat drie eeuwen over Rusland had geheerst.
Weetjes
Wist je dat ...
- er tijdens de Eerste wereldoorlog meer dan 100 000 postduiven waren ingezet.
- de Eerste Wereldoorlog enorm veel geld kostte, mdat er wapens, voedsel, uitrustingen etc. moesten worden gekocht. De oorlogvoerende landen gaven in totaal zo’n 200 miljard dollar (volgens de toenmalige koers) uit aan de oorlog.
- de Britten gedurende de oolog 3080 keer de doodstraf oplegde aan hun eigen solddaten. Uiteindelijk werden er maar 346 geëxecuteerd.
- de beroemde schijver J.R.R. Tolkien die o.a. de 'Lord of the Rings' boeken schreef, in het Britse leger vocht.
Rusland stapt uit de oorlog
Nadat de tsaar niet meer aan de macht was, was het een en al chaos in Rusland. De regering zette de oorlog voort, maar soldaten kwamen massaal terug van het front en stopten met vechten. Allerlei revolutionaire groepen probeerden de macht te grijpen. En in 1917 was het zover, Lenin en de communisten pleegden eens staatsgreep en kwamen aan de macht. Deze gebeurtenis staat bekend als de oktoberrevolutie. Toen de communisten aan de macht waren, stapte Rusland uit de Eerste Wereldoorlog (wat de Duitsers erg fijn vonden), maar toen belandde Rusland in een burgeroorlog terecht. Die burgeroorlog werd in 1922 door de communisten (de roden) gewonnen. Zo ontstond de Sovjet-Unie.
De Grote Oorlog
Voordat de VS toetraden aan de Eerste Wereldoorlog werd de oorlog de Grote Oorlog genoemd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden veel wapens werden - nog op kleine schaal - voor het eerst als oorlogswapen geïntroduceerd. In 1916 werden de tanks voor het eerst ingezet door de Britten en ook vliegtuigen werden voor het eerst als wapen gebruikt tijdens deze oorlog. Ondanks gifgas verboden was, werd ook dit wapen tijdens de Grote Oorlog gebruikt.
Het einde
Het ging steeds slechter met Duitsland. En het werd duidelijk dat Duitsland de oorlog niet meer kon winnen. Op zo wat alle fronten werden de centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk) verslagen. Daarnaast kregen de geallieerden sinds 1917 steun van de VS. Uiteindelijk bleef Duitsland alleen over, nadat Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk waren verslagen. Daarom gaf Duitsland zich over en tekende een wapenstilstand. Op 11 november 1918 om elf uur 's ochtends - het elfde uur van de elfde dag van de elfde maand - werden de wapens neergelegd.
De Eerste Wereldoorlog was afgelopen. Althans afgelopen? Er was slechts een wapenstilstand getekend, maar dat betekent nog geen vrede. Toen begon in Parijs een maandenlange periode van onderhandelingen. In januari 1919 stroomde Parijs vol met ministers, diplomaten en ambtenaren. Dit waren niet slechts Britten en Amerikanen, maar ook Grieken, Italianen, Japanners enzovoort. Er waren vertegenwoordigers uit 32 geallieerde en geassocieerde staten en zij namen ook hun staf mee. Kortom: het was één en al chaos en drukte in Parijs! Daarom werd besloten om een Raad van Tien te vormen en daarin te vergaderen, en later werd dit een Raad van Vier waarin slechts de premiers van Frankrijk, Engeland en Italië en de president van Amerika zaten.
Het verdrag van Versailles
Uiteindelijk werd de Eerste Wereldoorlog definitief afgesloten met verdrag van Versailles. Dit verdrag werd op 28 juni 1919 (precies vijf jaar na de moord op Frans Ferdinand) getekend in de spiegelzaal in het paleis van Versailles. Eerst wilde Duitsland dit verdrag niet tekenen maar nadat de geallieerden dreigden om Duitsland binnen te vallen deden ze dit alsnog. De Duitsers noemden dit verdrag het ‘dictaat van Versailles’.
Zelfbeschrikkingsrecht
In het verdrag van Versailles werd afgesproken dat veel volkeren ‘zelfbeschikkingsrecht’ zouden krijgen. Er zo vele nieuwe staten ontstaan, zoals Oostenrijk (was Oostenrijk-Hongarije), Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Polen, Joegoslavië, Estland, Letland en Litouwen. Maar deze landen waren eigenlijk een tikende tijdbom, want het was wachten tot het moment dat Duitsland en Rusland deze gebieden terug zouden willen hebben en de ‘tijdsbom’ dus ontploft.
De volkenbond
Als resultaat van de lange onderhandelingen, werd de volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, geïntroduceerd. Amerika deed o.a. mee aan de Eerste Wereldoorlog ‘om een eind aan alle oorlogen te maken’ en ‘de wereld veilig te maken voor democratie’. Daarom was de volkenbond dus zo belangrijk voor Amerika, zodat er nooit meer oorlog zal komen. Maar de volkenbond werd geen succes.
De Duitse nederlaag
Omdat Duitsland de Eerste Wereldoorlog had verloren, werden ze flink gestraft. Zo moesten ze flinke herstelbetalingen betalen en werd het leger hard aangepakt. Duitsland zou wel 66 jaar lang hoge geldbedragen moeten betalen en ook machines en steenkool enzovoort afstaan. Ook verloor Duitsland 10% van het Duitse grondgebied waaronder Elzas-Lotharingen (dat terug ging naar Frankrijk). Daar kwam ook nog bij kijken dat Polen een doorgang naar de zee wilde: de Poolse corridor. De Poolse corridor splitte oost-Pruisen van Duitsland af. Duitsland mocht natuurlijk geen bedreiging meer vormen, dus daarom mocht het Duitse leger niet meer groter zijn dan 100 000 man en mocht het geen zware wapens zoals tanks en vliegtuigen meer bevatten. En tenslotte kreeg Duitsland ook nog de ‘Alleinschuld am Kriege’ (Duitsland werd verantwoordelijk gehouden voor de oorlog).
Te streng?
Er stonden veel maatregelen tegen Duitsland in het verdrag van Versailles. Frankrijk was er natuurlijk blij mee dat Duitsland werd vernederd en Engeland vond het fijn dat Duitsland geen dreiging meer was, maar toch vond men (vooral de Amerika) dat Duitsland te streng werd aangepakt. Wat als Duitsland wraak wilde nemen? Ferdinand Foch voorspelde dan ook in 1919: “Dit is geen vredesverdrag, het is een wapenstilstand voor twintig jaar”. Die voorspelling zou helaas uitkomen, want twintig jaar later (in 1939) viel Duitsland Polen binnen en begon de Tweede Wereldoorlog.